Oefenvragen toets K8

Oefenvragen bij thema Miscommunicatie(C): Bruegel en Meireles

De toren van Babel
Vragen bij afbeelding 1 tot en met 5

De toren van Babel werd volgens een verhaal uit de Bijbel ooit gebouwd door een volk dat wilde laten zien hoe machtig het was. De toren moest daarom tot aan de hemel reiken. God zag dit als een teken van
hoogmoed. Hij strafte de bouwers door hen verschillende talen te laten spreken. Daardoor konden zij elkaar niet langer verstaan, wat samenwerken onmogelijk maakte. De toren werd niet voltooid en het volk
viel uiteen: de mensen verspreidden zich over de aarde.

Op afbeelding 1 zie je De toren van Babel, geschilderd door Pieter Bruegel in 1568. Afbeelding 2 toont een detail. Volgens het verhaal ging het om een toren die tot aan de hemel reikte. Bruegel wilde in zijn
schilderij dit enorme formaat van de toren benadrukken.                                                                           

3p 1 Noem drie aspecten van de voorstelling waaruit dit blijkt. 

drie van de volgende aspecten:

(wolken) De toren komt tot boven de wolken / steekt boven de wolken uit.

(verhouding) De toren is in verhouding met de omgeving (bergen, boten, huizen) / het miniatuurlandschap / de mensen en kranen reusachtig groot.

(hoogte) De toren heeft veel verdiepingen (wat benadrukt dat de toren hoog is). 

De toren loopt van breed naar smal (en die versmalling versterkt de verticaliteit van de toren). 

De galerij loopt in een spiraal omhoog (en die spiraalvorm versterkt de hoogte van de toren).

Bruegel baseerde zijn toren op het Colosseum in Rome, een stad die hij bezocht tijdens zijn reis door Italië. Veel kunstenaars uit Noord-Europa maakten in die tijd een studiereis naar Italië, zo ook Jan Gossaert. Op figuur 1 zie je een schets die Gossaert maakte van het Colosseum in Rome.

figuur 1

2p 2 Geef twee redenen waarom kunstenaars een dergelijke studiereis naar Italië maakten.

twee van de volgende redenen:

om de kunst/architectuur uit de klassieke oudheid (Grieken en Romeinen) te bestuderen

om collega-kunstenaars / grote meesters uit Italië te ontmoeten

om nieuwe technieken te leren (perspectief, frescotechnieken, kleurgebruik)

om met eigen ogen de nieuwste (renaissance)kunst van Italië te zien (ter inspiratie voor hun eigen werk, want de kunst van de zuidelijke renaissance was beroemd)

om het (mediterrane) landschap en het zuidelijke licht te ervaren (ter inspiratie voor hun eigen werk) 

om nieuwe opdrachtgevers te vinden

om (bij terugkeer) een hogere status te verkrijgen

Bruegel nam het Colosseum als voorbeeld voor zijn toren van Babel.
2p 3 Leg uit waarom het Colosseum zich goed leende als voorbeeld voor Bruegels toren, en dat deze zichtbare verwijzing de morele boodschap nog eens benadrukt.

Antwoorden moeten de volgende strekking hebben:

• Het Colosseum was een enorm groot gebouw waarvan de bovenste verdiepingen in de tijd van de renaissance ‘open lagen’ (verval, dat ook te zien is als onvoltooid, zoals bij de toren van Bruegel) en/of het Colosseum was een voorbeeld van een enorm groot en rond gebouw met veel lagen/verdiepingen (zoals de toren van Bruegel)

• Het Colosseum is een overblijfsel van het (machtige) Romeinse rijk dat ten val is gekomen en dat benadrukt de betekenis van hoogmoed / trots die bestraft wordt (net zoals in het verhaal van de toren van Babel)

Bruegel was zeker niet de enige die dit Bijbelverhaal tot onderwerp van zijn werk maakte. Met name in de havenstad Antwerpen, waar Bruegel enige tijd woonde en werkte, bleek dit onderwerp bij schilders uit die tijd behoorlijk populair.
1p 4 Geef hiervoor een verklaring.

Kern van een juiste verklaring is:

Het verhaal van de toren van Babel waarschuwt de inwoners van de machtige stad Antwerpen voor hoogmoed / houdt de stad een spiegel voor. Voorbeelden van goede verklaringen zijn:

Antwerpen was in de zestiende eeuw een belangrijke wereldstad met macht en aanzien, waar veel verschillende mensen uit allerlei landen leefden en werkten. Dit kon aanleiding geven tot gevoelens van trots en hoogmoed. (De toren van Babel is te zien als een waarschuwing daarvoor.)

Antwerpen was in de zestiende eeuw een machtige en belangrijke handelsstad, met mensen die veel verschillende talen spraken. De toren van Babel gaat over mensen die moeten samenwerken en/of (culturele) verschillen moeten zien te overbruggen als ze iets willen bereiken. (De toren van Babel houdt de stad daarmee een spiegel voor).

Op afbeelding 3 en 4 zie je Babel, een installatie uit 2001 gemaakt door de Braziliaanse kunstenaar Cildo Meireles. De kunstenaar verzamelde ruim tien jaar lang tweedehands radio’s op zijn reizen door diverse
landen. Van deze radio’s bouwde hij een toren.

Bekijk afbeelding 3 en 4.

De installatie doet denken aan een kantoor- of woontoren. De radio’s, die hier als bouwelement dienen, versterken die associatie.
2p 5 Leg met twee voorbeelden uit dat de radio’s de associatie met een kantoor- of woontoren versterken.

De radio’s lijken kantoor- of wooneenheden te verbeelden doordat (twee van de volgende):

ze naast elkaar op één rij liggen en/of zo geordend zijn dat ze woonlagen / kantoorverdiepingen vormen.

de lichtjes op de radio’s doen denken aan studio’s/appartementen met verlichting.

de schermen / de kaders doen denken aan gevels van appartementen.

de uitstekende laag van radio’s doet denken aan een balkon / galerij.

de glanzende / zilvergrijze materialen van de radio’s doen denken aan materialen waarvan torens gebouwd zijn (glas, staal, platen).

ze het idee van eenvormigheid oproepen, zo kenmerkend voor een woon- of werktoren.

De oudste radio’s zijn gebruikt voor de basis van de toren en de nieuwere versies voor de top. Meireles maakte de toren zo dat hij hoger lijkt dan hij in werkelijkheid is.
2p 6 Beschrijf twee manieren waarop Meireles dit effect bereikt.

Meireles bereikt dit effect (hoger lijken) door (twee van de volgende):

naar boven toe de radio’s in lagen/cirkels/kransen met een kleinere diameter te plaatsen waardoor de toren naar boven toe smaller wordt / iets taps toeloopt.

naar boven toe dunnere lagen/cirkels/kransen met kleinere radio’s te plaatsen.

in de bovenste lagen/cirkels/kransen lichtpaarse en/of blauwe en/of grijze en/of witte radio’s te plaatsen, waardoor de toren transparanter lijkt. (Dit effect doet denken aan atmosferisch perspectief.)

De radio’s staan aan en zijn op zenders van over de hele wereld afgestemd. Het volume staat net hard genoeg om te horen dat de radio’s aanstaan, maar te zacht om te horen wat er gezegd of gezongen wordt. Het is een kakofonie van geluiden. Meireles omschrijft zijn toren als “the tower of incomprehension” (de toren van onbegrip). Zijn toren is te zien als een hedendaagse variant op het thema van de toren van Babel.
2p 7 Leg dit uit. Betrek een aspect van de voorstelling in je uitleg.

Een juiste uitleg relateert een relevant aspect van de voorstelling aan een overtuigende interpretatie van het werk.

Voorbeeld van een goede uitleg is: De toren van Meireles is opgebouwd uit heel veel radio’s die allemaal uitzenden (vanuit verschillende achtergronden, culturen) maar niet ontvangen (luisteren). Net als bij de toren van Babel gaat het werk over de miscommunicatie (in onze tijd): iedereen zendt berichten uit / post of plaatst dingen op internet / social media, maar er is geen echte uitwisseling / geen echt gesprek (te vergelijken met een radio die alleen maar kan zenden en niet kan reageren).